Khi triết học xoa dịu những vết thương

Sau tiểu luận – tản văn rất dung dị có tên “Luận về yêu”, mới đây, độc giả Việt Nam lại có dịp thưởng thức một tác phẩm khác của Alain de Botton, nhà văn, triết gia nổi tiếng người Thụy Sĩ, đó là “Sự an ủi của triết học” (*).

Với tác phẩm này, Alain de Botton đã đưa triết học tiệm cận đến sự gần gũi với đời sống thường ngày của mọi người, khiến chúng dễ hiểu hơn, súc tích hơn, cô đọng hơn nhưng vẫn khái quát được tinh thần và tư tưởng của nhiều triết gia vĩ đại như Socrates, Epicurus, Schopenhauer…

Vừa dễ đọc, vừa khó đọc

Với những ai đã quen cách kể chuyện vừa phải, nhẹ nhàng của Alain de Botton trong “Luận về yêu”, có lẽ sẽ có chút khó khăn khi thưởng thức “Sự an ủi của triết học”. Về cơ bản, đây không phải là một quyển sách để giải trí. Mục đích của triết gia người Thụy Sĩ khi viết ra tác phẩm này là để tìm tiếng nói chung với độc giả trong cách nhìn nhận về triết học. Ông giải thích cho chúng ta hiểu tại sao triết học, tưởng như là một khái niệm rất cao siêu, lại có thể trở thành nỗi an ủi hiệu quả trong cuộc sống thường ngày.

“Sự an ủi của triết học” là tổng hợp những bản phiếm đàm của Alain de Botton về nhiều triết gia khác nhau, trong đó mỗi triết gia đại diện cho một sự an ủi nhất định. Ví dụ, sự cô độc và cách biệt của Socrates trong con đường theo đuổi triết học của ông là một minh chứng cho niềm an ủi khi không được yêu thích. Alain de Botton cho rằng cuộc đời và cái chết của Socrates có thể khích lệ chúng ta vượt thoát khỏi sự nhàm chán của số đông và theo đuổi ước mơ cũng như những quan điểm chân lý của đời mình.

Công bằng mà nói, thì phát hiện của Alain de Botton không mới, nhưng cái hay là ở chỗ ông đã đưa ra được những dẫn chứng rất rõ ràng bằng các sự kiện trong cuộc đời của Socrates, lập luận rất sắc sảo nhưng nhẹ nhàng, khiến người đọc dễ hiểu. Có thể nói, chính thứ văn chương bình dân đã làm quyển sách trở nên dung dị, kể cả khi nó là một tác phẩm luận đề về triết học.

Giúp xoa dịu tâm hồn

Ngoài Socrates, người đọc sẽ được tìm hiểu về câu chuyện của Epicurus (Niềm an ủi khi không có đủ tiền), Seneca (Niềm an ủi cho nỗi thất vọng), Montaigne (Niềm an ủi cho sự thiếu thốn), Schopenhauer (Niềm an ủi cho trái tim tan vỡ) và Nietzsche (Niềm an ủi cho khó khăn). Có thể thấy rõ mỗi chương sách ngoài chức năng cung cấp kiến thức còn giúp người đọc cảm thấy “được an ủi” và thư thái hơn khi đối mặt với những vấn đề trong đời sống. Bạn nghèo túng ư, thất tình ư, gặp quá nhiều trở ngại trong cuộc sống ư? Tất cả mọi thứ đều trở nên nhẹ nhàng hơn phía sau những trang sách của “Sự an ủi của triết học”.

Đúng như cây bút Ben Rogers đã bình luận trên Sunday Telegraph về quyển sách này, rằng nó gần gũi, dễ đọc và giống như một tập hợp những câu chuyện ngụ ngôn dí dỏm. Trước đó, ở Việt Nam đã từng có nhiều tác phẩm nói triết học cũng rất thú vị như “Tôi là ai, và nếu vậy thì bao nhiêu” và “Plato và con thú mỏ vịt bước vào quán bar”, cũng hấp dẫn không kém.

Tuy nhiên, “Sự an ủi của triết học” không bị trùng lắp với các quyển sách đó, bởi góc nhìn của Alain de Botton khi khai thác vấn đề luôn độc đáo, sâu sắc và tìm ra cái lõi của tư tưởng triết học. Quyển sách này thoạt nhìn qua tưởng như chỉ cần “wiki là có” nhưng thực sự để viết ra hơn 300 trang sách ấy, Alain de Botton đã phải tham khảo và khảo cứu đến gần 1.000 tác phẩm triết học khác nhau. Chừng đó cũng đủ để cho thấy “Sự an ủi của triết học” đáng giá đến chừng nào.

Người ta nói, một tác phẩm văn học chất lượng thực sự phải là một tác phẩm gây ám ảnh hoặc khiến người đọc nhớ lâu, bằng nỗi kinh hoàng tột độ hoặc niềm vui đỉnh cao. Nhưng “Sự an ủi của triết học” lại là một trường hợp rất đặc biệt, nó không bi thương, rúng động, u tối, cũng không quá sặc sỡ, vui vẻ, những vẫn khiến độc giả phải nhớ hoài, nhớ hoài. Bởi nó giống như một liều thuốc, một khi đã uống vào, sẽ trở thành thứ ký ức tươi đẹp giúp bạn xoa dịu những vết thương mỗi khi nhớ lại.

Lukas Nguyễn